#انسان،_مربی_خود
هر موجودی محتاج تربیت است و اساسا احتیاج بیشتر به تربیت، دلیل کمال بیشتر است؛ مثلا حیوانات تربیت و نگهداری بیشتری نسبت به نباتات لازم دارند. انسان نیز نسبت به حیوانات و نباتات به دلیل استعدادهای بیشتری که در وجودش نهفته، به تربیت و پرورش بیشتری نیاز دارد و این امر نشانه کمال اوست.
بعضی گمان دارند که انسان مانند سایر موجودات، تنها باید به دست دیگری تربیت شود. البته در احتیاج به مربی برای انسان شکی نیست ولی انسان مانند سنگ نیست که همه آرایش و پیرایش آن را از سنگ تراش بخواهیم. انسان از آن جهت که انسان است، عقل و اراده دارد و صد در صد مجبور و تحت تأثیر عوامل خارجی قرار نمی گیرد، بلکه در نهایت کار، خود اوست که درباره خود تصمیم می گیرد.
علی علیه السلام می فرماید: از خودتان حساب بکشید قبل از این که از شما حساب کشیده شود.(1)
این سخن نشان دهنده آن است که مربیان خارجی برای تربیت انسان کافی نیستند و هر کس باید حالت مربی گری نسبت به خود پیدا کند؛ یعنی دو شخصیت داشته باشد: فرمان ده و فرمان پذیر؛ حساب کش و حساب ده. نفس لوامه که در قرآن ذکر شده، همان بخش حساب کش شخصیت و روح آدمی است. البته این از خصوصیات انسان است که در خود نوعی دو گانگی شخصیت حس می کند، اما این دوگانگی، به معنای وجود دو شخصیت و دو روح نیست؛ بلکه به فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، انسان ترکیبی از تمایلات و غرایز مختلف است و بدین مناسبت در او حالاتی شبیه دوگانگی شخصیت پدید می آید.(2)
1) نهج البلاغه، خطبه 90
2) حکمت ها و اندرزها، صص 69 -